سیر تحول دانش بنیانی در كشور؛
واژه هایی که سازنده اقتصاد مقاومتی و دانش بنیان هستند
بازار مقاله: از سال 89 که توسعه شرکت های دانش بنیان در دستور کار دولتمردان کشور قرار گرفت تا حالا واژه های متنوعی چون کارخانه های نوآوری، اقتصاد دانش پایه، مناطق ویژه علم و فناوری و شتاب دهنده ها وارد ادبیات نوآوری و کارآفرینی کشور شده است که هر کدام از آنها می تواند زمینه سازی برای تحقق اقتصاد مقاومتی و دانش بنیان شود.
به گزارش بازار مقاله به نقل از ایسنا، جهان برای صنعتی شدن ابتدا از اقتصاد کشاورزی (عصر قبل از تولید صنعتی تمرکز بر بخش کشاورزی) گذر کرد و به اقتصاد صنعتی (با تمرکز بر بخش تولید) رسید و پس از آن راه اقتصاد پسا صنعتی/تولید انبوه (اواسط دهه ۱۹۰۰ با تمرکز بر بخش خدمات) را در پیش گرفت و الان اقتصاد دانش بنیان و مبتنی بر دانش بعنوان آخرین مرحله توسعه در بازسازی اقتصاد جهانی شناخته شده است.
در اقتصاد دانش بنیان که از اواخر دهه ۲۰۰۰-۱۹۰۰ شروع شده است، عمده تمرکز بر بخش فناوری/سرمایه انسانی است و این مرحله، آخرین مرحله از تحولات اقتصادیست که بعضاً از آن بعنوان "انقلاب دانش" یاد می شود.
محور اقتصاد دانش بنیان، نیروی کار متخصص و دانش بعنوان اصلی ترین نوع سرمایه است و رشد اقتصادی ریشه در انباشت دانش دارد، برای اینکه انباشت دانش منشأ فناوری، نوآوری و کارآفرینی است.
با توسعه اقتصاد مبتنی بر فناوری، واژه های جدیدی برای توسعه کارآفرینی و دانش وارد ادبیات کشور شد که از آن جمله می توان به واژگانی چون خانه های خلاق، مناطق علم و فناوری و غیره اشاره نمود که تعدادی از آنها احیانا ناآشنا باشند.
شرکت های دانش بنیان
شرکت های دانش بنیان یا شرکت های متمرکز بر دانش (Knowledge enterprise) به شرکت هایی گفته می شود که دانش و فناوری، جزئی جدایی ناپذیر از دارایی آنها است و در ایران دانش بنیان ها، شرکت یا مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که بمنظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی شامل گسترش، کاربرد نوآوری و تجاری سازی نتایج حاصل از تحقیق و توسعه در زمینه فناوری های برتر، با ارزش افزوده فراوان راه اندازی شده اند.
هم اکنون ۶ مدل شرکت دانش بنیان به راه افتاده است که شامل "شرکت دانش بنیان تولیدی نوع ۱"، "شرکت دانش بنیان تولیدی نوع ۲"، "شرکت دانش بنیان تولیدی نوع ۳"، "شرکت دانش بنیان نوپا نوع ۱"، "شرکت دانش بنیان نوپا نوع ۲" و "شرکت دانش بنیان نوپا نوع ۳" می شود.
"شرکت دانش بنیان تولیدی نوع ۱"
شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع یک باتوجه به داشتن معیارهای بخشنامه ارزیابی و تشخیص شرکتها و مؤسسات دانش بنیان دارای سابقه و تجربه خوبی در تولید محصولات و ارائه خدمات خود هستند.
این شرکتها از محصولات دانش بنیان خود فروش داشته و این فروش بیش از ۲۵ درصد از فروش کل آخرین اظهارنامه مالیاتی است. علاوه بر این محصولات دانش بنیان نوع یک می بایست از تکنولوژی بالایی برخوردار بوده و مشمول لیست کالاها و خدمات دانش بنیان سطح یک شوند.
"شرکت دانش بنیان نوپا نوع ۲"
تفاوت شرکت های نوپا نوع دو با نوع یک تنها در سطح تکنولوژی محصولات است. محصولات دانش بنیان نوع دو باید مشمول لیست کالاهای دانش بنیان سطح دو شوند، از تکنولوژی نسبتا بالایی برخوردار می باشند و ارزش افزوده خوبی را ایجاد خواهند کرد.
محصولات لیست سطح دو نسبت به لیست سطح یک از پیچیدگی فنی کمتری برخوردار می باشند.
شرکت های نوپا نوع دو مشمول تمامی مزایای شرکت های دانش بنیان نوپا نوع یک به غیر از معافیت مالیاتی می شوند.
هم اکنون ۶۶۰۸ شرکت دانش بنیان راه اندازی شده و از این تعداد ۴۳۱۲ شرکت تولیدی و ۲۲۹۶ شرکت نوپا معرفی شده اند.
شرکت های استارت آپی
شرکت نوپا، نوآفرین و یا استارت آپ به شرکت یا کسب و کاری گفته می شود که به طور معمول بتازگی و در نتیجه کارآفرینی ایجاد شده، رشد سریعی دارد و در جهت تولید چاره ای نوآورانه و دوام پذیر برای رفع یک نیاز در بازار شکل گرفته است.
این شرکتها به طور معمول مبتنی بر ایده هایی ریسک پذیر هستند که مدل کسب و کارشان معین نیست و بازار هدفشان نیز در حد فرض است. شرکت های نوپا می توانند در هر حوزه ای ایجاد شوند، ولی اغلب به شرکت هایی گفته می شود که رشد سریعی دارند.
این شرکتها دارای خاصیت هایی چون "مبتنی بر ارائه یک نوآوری جدید"، "مبتنی بر کار تیمی"، "عدم قطعیت (احتمالا شکست بسیار بالا)" و امکان توسعه پذیری کسب وکار هستند.
در بررسی ها و تحقیقات آماری در ارتباط با سن بنیان گذاران، مشخص شده است که بیشتر رده سنی بین ۳۰ تا ۳۵ سال و پس از آن در محدوده سنی ۲۵ تا ۳۰ سال هستند.
هم اکنون حدود ۱۰ هزار استارت آپ فعال شده اند.
شتاب دهنده ها
استارت آپ و شتاب دهنده ها، دو واژه ای که در سالهای اخیر زیاد در مورد آنها خوانده و شنیده ایم. شتابدهنده شرکتی است که از شروع کارِ یک استارت آپ، آنرا تحت پوشش خود قرار می دهد و برای این کار از میان شرکت کنندگان، بعد از مدتی کوتاه، ایده ای را برگزیده و بعنوان استارت آپ انتخاب می کند.
شتاب دهنده ها با سرمایه گذاری اولیه بر روی یک شرکت نوپا، درصدی از مالکیت آنرا در اختیار گرفته و در مقابل به گردانندگان پروژه، آموزش های لازم برای کسب موفقیت بهتر را ارائه خواهند داد.
نخستین شتاب دهنده رسمی کشور در پارک فناوری پردیس ثبت و فعال شد و این پارک فضای کاری این شتاب دهنده را در دانشکده فنی دانشگاه تهران فراهم نمود. پس از آن «شتاب دهنده دیموند» در دانشگاه صنعتی شریف مستقر شد.
از سال ۹۵، موج تاسیس شتاب دهنده ها در کشور شکل گرفته و این روند درحال ارتفاع گرفتن است، بطوریکه هم اکنون ۸۹ شتاب دهنده در ایران فعالیت می نمایند که ۳۶ درصد آنها، از شتاب دهنده های عمومی به شمار می آیند. حوزه های فین تک و سلامت، بعد از شتاب دهنده های عمومی، محبوب ترین حوزه فعالیت شتاب دهنده های ایرانی است.
در هر یک از حوزه های لایف استایل، بلاکچین، معماری و هوا و فضا یک شتاب دهنده فعالیت می کند و تعداد شتاب دهنده ها در زمینه هوش مصنوعی، منابع انسانی، گردشگری و آموزشی به دو شتاب دهنده می رسد.
متوسط عمر شتاب دهنده ها در ایران به ۳ سال می رسد و بیش از ۶۰ درصد از شتاب دهنده های ایرانی در پایتخت فعالیت می نمایند و در مناطق غربی کشور، مثل استانهای خوزستان، ایلام و کرمانشاه، کمترین پراکندگی شتاب دهنده ها ثبت شده است.
کارخانه های نوآوری
در میان سالهای ۹۳ تا ۹۴ بعد از آن که مفهوم استارت آپ ها و فعالیت اکوسیستم استارت آپی در کشور گسترش یافت، تعداد شتاب دهنده ها، شرکت های سرمایه گذاری و … روز به روز بیشتر می شد و در همان زمان برنامه ای به نام مراکز شکل گیری عنوان شد.
هدف ایجاد مراکز شکل گیری، ایجاد فضای یکپارچه برای کارهای کارآفرینی استارت آپی بود تا از این طریق در هر مرحله، نیازهای کارآفرینان یا علاقه مندان به راه اندازی استارت آپ ها مرتفع شود.
بدین جهت ایده "کارخانه های نوآوری" عنوان شد. کارخانه های نوآوری جایی برای تولد ایده های نو و بدیع هستند.
در این بستر، تمامی ابزارها و منابعی که برای کارآفرینی و رشد یک ایده نیاز هست، مانند زیر ساخت ها، مربی و مشاورین خبره، سرمایه گذاران ریسک پذیر، خدمات دهندگان به استارت آپ ها، شتاب دهنده ها و غیره وجود دارد. در حقیقت در اینگونه کانون ها هر چیزی که لازم است تا یک ایده را تبدیل به یک کسب وکار کند، وجود دارد و مشاوران و مربی ها از ایده تا اجرا در کنار تیم های استارت آپی قرار خواهند گرفت.
بر این اساس قرار شد تا کارخانه های نوآوری در کارخانه های متروکه مستقر شوند و نخستین و اصلی ترین گزینه ای که عنوان شد کارخانه الکترودسازی آما بود. موقعیت خاص این کارخانه در نزدیکی مترو بیمه، فرودگاه مهرآباد و میدان آزادی بود.
هم اکنون ۱۶ کارخانه نوآوری در ۱۳ استان کشور شامل "تهران"، "فارس"، "مرکزی"، "خراسان رضوی"، "یزد"، "قم"، "کرمانشاه"، "گیلان"، "البرز"، "لرستان"، "سیستان و بلوچستان"، "گلستان" و "آذربایجان شرقی" برمبنای استانداردها و الگوهای بین المللی و الزامات اولیه با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درحال راه اندازی است و از این تعداد ۳ کارخانه به بهره برداری رسیده است.
همین طور ۵ استان "اصفهان"، "بوشهر"، "کردستان"، "اردبیل" و "سمنان" نیز مراحل پایانی تعیین فضا و شروع عملیات عمرانی را طی می کنند.
از آنجائیکه کارخانه های نوآوری محل تجمع شرکت های دانش بنیان و فناور نوپا و سایر بازیگران زیست بوم نوآوری هستند، سعی شده پیش از ایجاد فضای فیزیکی نسبت به ایجاد زیست بوم و توانمندسازی بازیگران آن اقدام گردد.
خانه های خلاق
خانه های خلاق، پلتفرمی برای استقرار و رشد شتاب دهنده های تخصصی، شرکت های خلاق و استارت آپ های فعال در زمینه های "صنایع فرهنگی"، "علوم انسانی"، "هنر" و "فناوری های نرم و هویت ساز" هستند.
پشتیبانی از زنجیره تولید صنایع نرم و خلاق، از ایده تا تولید محصول یا خدمت نهایی و راه اندازی زیست بوم اقتصاد خلاق مبتنی بر صنایع نرم و فرهنگی از اهداف اصلی راه اندازی خانه های خلاق بشمار می رود.
این خانه ها زمینه توسعه کارآفرینی و تجاری سازی ایده ها در صنایع دستی، گیم، مد و لباس را فراهم می کنند؛ به این صورت که از یک سو به پرورش صنایع فرهنگی و خلاق در کشور کمک می کنند و از طرف دیگر منجر به شکل گیری اقتصاد خلاق می شوند.
هم اکنون ۴۶ خانه خلاق در کشور فعال گردیده است و راه اندازی ۵۱ خانه خلاق دیگر نیز در دست بررسی قرار دارد.
معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری در ۳ حوزه "توسعه بازار محصولات و خدمات"، "تسهیل فضای کسب وکار و پشتیبانی مالی" و "جذب سرمایه" از شرکت های خلاق حمایت می کند. این شرکتها می توانند از معافیت مالیاتی که مخصوص شرکت های دانش بنیان نوپای سطح یک و تولیدی سطح یک است، نیز بهره مند شوند.
شناسایی طرح های خلاق و نوآورانه در زمینه های صنایع خلاق و فرهنگی، شناسایی، جذب و پشتیبانی از ایده های خلاق در حوزه های اصلاح و بهبود روش های ساخت و تولید، تامین قطعات یا مواد اولیه، بسته بندی، بازاریابی، تبلیغات، فروش، نشر و عرضه، صادرات و بهره برداری، اشتغال زایی به همراه توسعه پایدار اقتصادی خصوصاً در بخش خصوصی، کاهش ریسک اجرای برنامه های تبدیل ایده به محصول توسط صاحبان ایده و آموزش و ارتقاء هدفمند و متمرکز دانش، مهارت و تجربه نیروی انسانی فعال در حوزه های مرتبط همچون اهدف این خانه ها بشمار می رود.
پارک های علم و فناوری و مراکز رشد
پارک های علم و فناوری یکی از نهادهای اجتماعی و حلقه ای از زنجیره توسعه اقتصادی مبتنی بر تکنولوژی و ساختارهای حمایتی برای مساعدت با رشد و توسعه علم و فناوری در جامعه و ایجاد ثروت بر پایه دانش بوسیله کمک به ایجاد و رشد شرکت های فناور هستند.
پارک های علم و فناوری با راه اندازی مراکز رشد، سازمان های نوآور را تقویت کرده و فرایندهای زایشی را تسهیل می کنند.
پارک علم و فناوری محیطی است که در آن واحدهای تحقیقاتی مستقل یا وابسته به سازمان ها و صنایع، مجتمع شده و زیر پوشش و حمایت قرار می گیرند تا به خلاقیت و نوآوری بپردازند.
هم اکنون ۴۹ پارک علم و فناوری در کشور به راه افتاده است که از این تعداد، ۲۸ پارک منطقه ای است که در قالب ۴ منطقه فناوری دسته بندی شده اند.
همین طور ۵ پارک علم و فناوری مربوط به دستگاه های اجرائیست که مجوزشان از وزارتخانه های مرتبط صادر شده، یک پارک خصوصی، یک پارک وابسته به ریاست جمهوری (پارک فناوری پردیس)، ۳ پارک وابسته به جهاد دانشگاهی و ۱۱ پارک علم و فناوری دانشگاهی مشغول فعالیت هستند.
۹ پارک دانشگاهی با وزارت علوم مرتبط می باشد و یک پارک فناوری نیز وابسته به وزارت بهداشت و یک مورد هم وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی است.
علاوه بر آن در این پارک ها ۱۹۸ مرکز رشد مشغول به فعالیت هستند.
مناطق علم و فناوری
مناطق ویژه علم و فناوری، شبکه ای انبوه از امکانات علمی، صنعتی، تولیدی، آزمایشگاهی، تحقیقاتی، زیرساخت های ارتباطی، نهادها، مؤسسات، افراد و اطلاعات است که در یک گستره جغرافیایی و برمبنای یک نظام مدون با اهداف، راهکارهای معین و هماهنگ شکل می گیرد.
بخشنامه نحوه تأسیس و توسعه مناطق ویژه علم و فناوری در نیمه فروردین ماه ۱۳۸۹ به پیشنهاد مشترک وزارت علوم و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در هیات وزیران به تصویب رسید.
برمبنای مصوبه هیات وزیران، اهداف تاسیس مناطق ویژه علم و فناوری به این شرح است:
ارتقای راندمان در سرمایه گذاری های لازم بوسیله هم پیوندی عناصر موجود برای توسعه اقتصاد مبتنی بر دانایی
ارتقای جایگاه عناصر فعال در زمینه دانایی در اقتصاد ملی و تقویت پیوند آنها با عرصه بین المللی بوسیله ایجاد شرایط هم افزایی و رقابتی
جذب و حفظ سرمایه های انسانی
ایجاد اشتغال ارزش افزا
مناطق ویژه علم و فناوری از قوانین و تسهیلات مناطق آزاد تبعیت می کنند و اجرای بخشنامه نحوه تأسیس و توسعه مناطق ویژه علم و فناوری از وظایف و اختیارات شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری است.
این مناطق در ۵ استان "آذربایجان شرقی"، "اصفهان"، "خراسان"، "یزد" و "بوشهر" راه اندازی می شود.
مسؤولیت راهبری و مدیریت تأسیس و توسعه مناطق ویژه علم و فناوری بر عهده شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری است و سازمان عامل استقرار و توسعه هر منطقه ویژه علم و فناوری موظف است گزارش عملکرد خودرا در امتداد تحقق وظایف تعیین شده، هر سه ماه یک دفعه به هیأت اجرائی استان ارائه نماید. هیأت اجرائی استان نیز موظف است گزارش های دریافتی را بررسی و برمبنای آنها گزارش های نظارتی خودرا در حوزه چگونگی پیشرفت کار اجرائی کند و همین طور ارزیابی عملکرد منطقه را تهیه و هر ۶ ماه یک دفعه به شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری ارائه کند.
حمایت های قانونی برای توسعه دانش بنیان ها
در ایران با تصویب قانون پشتیبانی از شرکت های دانش بنیان در سال ۸۹، عرصه دانش بنیان ها شکل گرفت و الان با حضور نهادهایی چون معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری، صندوق نوآوری و شکوفایی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و صندوق های پژوهش و فناوری مبادرت به پشتیبانی از شرکت های دانش بنیان کرده اند.
برمبنای ماده ۲ قانون پشتیبانی از شرکت های دانش بنیان، شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مسئولیت سیاستگذاری، برنامه ریزی و پیگیری اجرای این قانون را به عهده دارد.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز با هدف ارتقای تولید ثروت بوسیله افزایش توانمندی های فناوری و نوآوری در کشور، ارتقای زیست بوم نوآوری و شتاب دهی اقتصاد دانش بنیان و تحقق مرجعیت علمی و افزایش سهم اقتصاد دانش بنیان پژوهشی از تولید ناخالص داخلی وظایفی چون ارتقا و تقویت پروسه شتاب دهی به توسعه اقتصاد دانش بنیان در قالب قوانین، مقررات و اسناد بالادستی، ایجاد و تقویت زیست بوم نوآوری و تکمیل مؤلفه ها و حلقه های آن و تقویت زیرساخت های نهادی آن و پشتیبانی از ایجاد، توانمندسازی و توسعه شرکتها و مؤسسات دانش بنیان را برای خود تعریف کرده است.
توسعه و تجاری سازی فناوری های راهبردی، پشتیبانی از نوآوری و پژوهش های مسأله محور و تجاری سازی دستاوردهای فناوری و نوآوری، تقویت ارتباط میان مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری با بخش های صنعتی، اقتصادی و اجتماعی، ارتقای صادرات کالاها و خدمات دانش بنیان و اعتلای ارتباطات بین المللی فناوری و نوآوری و توسعه دیپلماسی فناوری از دیگر وظایف اساسی این معاونت بشمار می رود.
اما در سال ۹۲ به سبب تداخل وظایفی که میان وزارت علوم و معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری حادث شد، اختلافاتی میان این دو نهاد به وجود آمد که سورنا ستاری معاون علمی رییس جمهوری از انجام اقداماتی در این معاونت جهت رفع اختلافات موجود بین وزارت علوم و معاونت علمی سخن گفته و اعلام نموده بود که باید برای رفع اختلافات موجود بین وزارت علوم و معاونت علمی، وظایف به درستی تفکیک شود و هر بخش وظایف خودرا بداند.
در دولت جدید نیز دکتر زلفی گل با ایجاد معاونت جدیدی در زمینه فناوری اعلام نمود که قصد تقابل با معاونت علمی را ندارد و اصرار کرد که ارتباط این وزارتخانه با معاونت علمی، ارتباط تکاملی و تکمیلی است و هیچ گاه به دنبال تقابل با این معاونت نیستند؛ چونکه همه آنها در یک تیم به نام تیم علم و فناوری کشور هستند.
این مسیر با بازبینی قانون حمایتی که در سال ۸۹ تصویب شده بود، هموارتر شد و مجلس شورای اسلامی در دولت سیزدهم توانست این قانون را به روز رسانی کند و با نام قانون "جهش تولید" در دستور کار مجلس قرار گرفت. این قانون پس از تصویب به شورای نگهبان ارسال شده است و فعالان این عرصه امیدوارند با تصویب نهایی و ابلاغ آن، جان باردیگر ای به عرصه دانش بنیان ها وارد شود.
بمنظور تکمیل حمایت های شرکت های دانش بنیان ها، برمبنای قانون پشتیبانی از شرکت های دانش بنیان، ایجاد صندوقی پیش بینی شد. برمبنای ماده ۶ این قانون "به منظور کمک به تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات و شکوفاسازی و کاربردی کردن دانش فنی بوسیله ارائه کمک و تسهیلات قرض الحسنه و تسهیلات بدون گرفتن هرگونه تضمین و مشارکت با اختیار بخشش تمام یا قسمتی از سهم مـشارکت بـه شـرکت ها و مؤسـسات دانش بنیان، صندوقی تحت عنوان "صندوق نوآوری و شکوفایی" تأسیس شد".
منابع مالی این صندوق شامل کمک های دولت، اعتبارات مندرج در بودجه سالانه، هرگونه کمک و سـرمایه گـذاری اشـخاص حقیقی و حقوقی و شرکت های دولتی وابسته و تابع، نهادهای عمومی غیر دولتی و شهرداری ها و شرکت های وابسته و تابع می شود. بانکها نیز می توانند قسمتی از منابع تسهیلات موضوع صندوق مورد اشاره را تامین کنند.
منابع اولیه این صندوق ۳ هزار میلیارد تومان بوده است که در قانون جهش دانش بنیان این اعتبارات افزایش خواهد یافت.
اکنون دانش بنیان ها در سالی که مزین به نام آنها است، در کهکشانی از حمایت هایی که بر روی کاغذ نوشته شده است، قرار دارند و امید دارند که با این نامگذاری موانع موجود در راه توسعه آنها همچون توسعه بازار، صدور مجوزها، کاهش بوروکراسی های اداری و نفوذ بیشتر فناوری در صنایع کشور مرتفع شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب