در گفت وگو با بازار مقاله مطرح شد
بزرگترین فاجعه محیط زیستی در خلیج فارس
بازار مقاله: بگفته پژوهشگران حوزه اقیانوس شناسی، مهم ترین چالش های محیط زیستی خلیج فارس پس از جنگ اول خلیج فارس است که انفجار چاه های نفت و سرازیر شدن نفت به خلیج فارس پررنگ شد، به شکلی که انتشار آلودگی نفتی در جنگ اول خلیج فارس یکی از بزرگ ترین آلودگی های نفتی دریایی در طول تاریخ است و تخمین زده می شود حدود 6 میلیون بشکه نفت طی سال 1991 در خلیج فارس انتشار یافته است.
اصغر بهلولی، عضو هیئت علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت و گو با ایسنا، اظهار داشت: این جمله را زیاد شنیده ایم که «آب مایه حیات است» و این واقعیت چکیده پاسخ به سؤال "اثرات اقیانوس ها بر کره زمین است"؛ چونکه حدود ۷۰ درصد از سطح سیاره زمین از آب پوشیده شده است. این یعنی اگر در مورد ساکنین زمین صحبت می نماییم، باید توجه داشته باشیم بخش زیادی از ساکنین زمین را آبزیان می سازند که مستقیماً تحت تأثیر شرایط اقیانوس ها هستند.
وی با تاکید بر این که اقیانوس ها ۴ میلیارد سال پیش، محل شکل گیری نخستین موجودات زنده بوده اند، اظهار نمود: همین طور بیش از ۴۰ درصد انسان ها نیز در امتداد خطوط ساحلی سکنی گزیده اند و توسعه دریامحور از بزرگترین فرصت های توسعه ای کشورهای دارای خطوط ساحلی است. علاوه بر این، اقیانوس ها منبع تغذیه مستقیم بخش زیادی از جانداران خشکی و همچون انسان ها هستند.
بهلولی افزود: اقیانوس ها بیش از ۹۷ درصد آب کره زمین را در خود جای داده اند و بخش کوچکی از آب های زمین، برای ساکنین خشکی، شیرین و قابل استفاده می باشد. اما همین مقدار هم در اثر تبخیر آب اقیانوس ها و گردش آب، به خشکی ها منتقل می شود. کسانی که دور از دریاها زندگی می کنند، شاید ندانند آنچه در اقیانوس ها رخ می دهد، چقدر می تواند بر شرایط محیطی آنها مؤثر باشد؛ چونکه آب اقیانوس ها بعنوان مخازن حرارتی کنترل کننده و پایدارکننده شرایط آب و هوایی است و مانع از تغییرات جوی شدید می شود.
بگفته این محقق تغییر شرایط اقیانوس ها گاهی می تواند عامل ایجاد طوفان ها و یا تغییرات سریع آب و هوایی باشد؛ اما اثرات پایدارکننده آن در وضعیت آب و هوایی بیشتر است.
اثراتی که انسان ها بر اقیانوس ها دارند
عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک با اعلان اینکه «توسعه پایدار» زمانی رخ می دهد که مجموع مصارف مورد نیاز برای توسعه و محیط زیست از مقدار منابع در طبیعت بیشتر نباشد، اشاره کرد: اگر مجموع مصارف بیشتر شد، توسعه مجبور است از سهم محیط زیست، مصارف خودرا تامین کند. بدین سبب وقتی صنعت کشاورزی بدون توجه به توسعه پایدار گسترش پیدا می کند، مجبور است برای تامین آب به سهم محیط زیست و تالاب ها تجاوز کند. همین موضوع در مورد توسعه جمعیت انسانی نیز مطرح است.
وی افزود: پس این که یک طرح، دارای خاصیت توسعه پایدار می باشد یا خیر، به ظرفیت های طبیعی و محیط زیست ارتباطی ندارد. ممکنست در یک منطقه منابع زیاد باشد، اما توسعه آن قدر بی منطق باشد (یا منطقی به غیراز توسعه پایدار داشته باشد) که همه منابع را نابود کند؛ اما در جای دیگری منابع محدود باشد، اما توسعه با فکر و منطق انجام شده باشد و مصارف از منابع موجود تجاوز نکند. این مساله بیش از هر چیز به منطق توسعه برمی گردد.
بهلولی تصریح کرد: در مورد اقیانوس ها، در نگاه اول این تصور وجود دارد که چون ۷۰ درصد سطح زمین را می سازند و ۹۷ درصد آب زمین را در خود جای می دهند، پس هیچ محدودیتی به لحاظ منابع ندارند. درحالی که در واقعیت این طور نیست. توزیع حیات و منابع در اقیانوس ها، یکنواخت و یا قابل جایگزینی نیست، به شکلی که در مناطق ساحلی که محل اتصال اقیانوس ها با خشکی است، بیشترین تنوع موجودات دریایی وجود دارد، بااینکه در آب های عمیق هم زندگی در جریان است، اما مناطق ساحلی و یا فلات قاره یکی از مناطق حساس و با اهمیت برای تجمع موجودات دریایی است.
عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک با تاکید بر این که این مناطق محیط زیستی همین طور بسیار سریع تحت تأثیر کارهای توسعه محور انسانی قرار می گیرند، اظهار نمود: ورود فاضلاب ها، زباله و یا پساب تأسیسات ساحلی در ابتدا، همین مناطق را متأثر می کند. اگر به این نکته دقت کنیم، محیط زیست در اقیانوس ها در مقایسه با خشکی آن قدرها هم بزرگ نیست.
وی نمونه ای از توسعه بی توجه به محیط زیست (اما با معیارهای فقط اقتصادی) را در سواحل جنوبی خلیج فارس عنوان نمود و تصریح کرد: ایجاد جزایر مصنوعی و هجوم به محیط دریایی یکی از عوامل واضح تخریب محیط زیست دریایی در خلیج فارس است. این نوع توسعه، علاوه بر اثرات مضر محیط زیستی محلی، می تواند چرخش آب در خلیج فارس را نیز متأثر کند و منجر به اثرات ثانویه و بزرگ مقیاس بر کل محیط زیست خلیج فارس شود.
بهلولی افزود: آنچه در مورد توسعه پایدار در مجاورت اقیانوس ها می توان گفت، این است که اقیانوس ها منابع زیاد و البته حساسی دارند، اما کماکان منطق طرح توسعه، تضمین کننده پایداری و یا ناپایداری آنست. جالب اینکه از دید جمعیتی نیز انسان ها تمایل زیادی به زندگی در نزدیک اقیانوس ها و استفاده از منابع آنرا دارند، بدین سبب نگرانی از توسعه ناپایدار پر رنگ تر می شود. بدین جهت توسعه دریا محور همان توسعه پایداری است که بهره برداری از منابع دریایی و امکانات حمل و نقل دریایی را با رعایت تمامی معیارهای زیست محیطی به انجام رساند.
جریان های اقیانوسی که بر ایران اثرگذار است
وی با تاکید بر این که ایران از دو جهت تحت تأثیر شرایط اقیانوسی است، در این زمینه توضیح داد: دریای خزر چون یک دریای بسته است، عنوان اقیانوس برای آن استفاده نمی گردد، اما واقعیت این است که خیلی از فرآیندهای شناخته شده اقیانوسی در دریای خزر هم وجود دارد. بدین سبب وقتی در مورد مرزهای ایران و جریان های اقیانوسی صحبت می شود، لازم است حتما به دریای خزر و سواحل ایران در این بدنه آبی بزرگ هم توجه گردد.
عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک جریان های اقیانوسی را یک عامل مؤثر در انتقال آلودگی، انتقال مواد مغذی و همین طور مؤثر بر شرایط آب و هوایی و اقلیمی خشکی ها دانست و اضافه کرد: بعنوان نمونه چرخه جریان اقیانوسی گلف استریم در اقیانوس اطلس سبب انتقال قسمتی از آب های گرم از عرض های میانی به شمال اروپا می شود. این آب های گرم همانند یک کیسه آب گرم بعنوان یک ذخیره گرمایی سبب معتدل ماندن دمای شمال اروپا می شود و از ایجاد سرمای شدید در بخش های زیادی از اروپا جلوگیری می کند.
وی افزود: در دریای خزر هم جریان های عمیق از نواحی شمالی که دمای پایین دارند به سمت نواحی جنوبی در جریان است و این می تواند یکی از عوامل تأثیرگذار بر اعتدال آب و هوایی خزر جنوبی باشد و جریان های معکوس از جنوب به شمال نیز می تواند شرایط مشابهی را در خزر شمالی بوجود آورد. قاعدتاً گستره تأثیرگذاری جریان های خزر مشابه جریان گلف استریم نیست، ولی برآورد میزان اثرگذاری چنین پدیده هایی نیاز به پژوهش دارد و صحبت کمّی در مورد میزان تأثیر آن کار ساده ای نیست.
بهلولی با اشاره به جریان های موثر بر آب های جنوبی کشور با اعلان اینکه در جنوب، ما بوسیله سواحل مکران به دریای عمان و اقیانوس هند متصل هستیم، اظهار داشت: دراین زمینه تحقیقات زیادی وجود دارد و ارتباط تغییرات شرایط دمایی اقیانوس هند را با وضعیت آب و هوایی جنوب کشور نشان میدهد. حتی برخی محققین داخلی مدعی ارتباط بزرگ مقیاس تر نیز هستند؛ به نحوی که وابستگی هایی بین تغییرات آب و هوایی کشور و پدیده ای مثل ال لینو در شرق اقیانوس آرام یافته اند.
این محقق با تاکید بر این که آب اقیانوس ها بعنوان یک مخزن ذخیره حرارتی می تواند به شکل مؤثری در وضعیت آب و هوایی و اقلیمی مناطق مختلف زمین تأثیرگذار باشد، اشاره کرد: چرخش های بزرگ مقیاس اقیانوسی و تغییر روندهای مربوط به آن، شرایط اقلیمی بخش های وسیعی را در جهان متأثر می کند که ایران هم از آن بی بهره نیست، هرچند ابعاد این تاثیرات چندان شناخته شده نیست، بنا بر این شبیه سازی های در رابطه با پیش بینی آب و هوایی، بصورت یکپارچه با مدلهای اقیانوسی انجام می شوند.
وی با اعلان اینکه شرایط سواحل خلیج فارس مقداری با دریای عمان متفاوت می باشد، افزود: چرخه جریان در خلیج فارس بااینکه به دریای عمان و اقیانوس هند متصل است، اما ارتباط بیرونی آن سریع نیست و گاهی در مقیاس های زمانی کوتاه مدت می توان آنرا مستقل نامید. عمق آن هم در مقایسه با دریای عمان و یا دریای خزر زیاد نیست، بدین سبب تأثیرپذیری بدنه آبی خلیج فارس از شرایط جوی بیشتر است تا تأثیرگذاری آن بر شرایط جوی. به همین خاطر آب های خلیج فارس گرم تر، تبخیر آن بیشتر و در نتیجه شوری آن بیشتر از دریای عمان است.
چالش محیط زیستی خلیج فارس و دریای عمان
وی به چالش های محیط زیستی دریای عمان و خلیج فارس و دریای خزر اشاره نمود و اظهار داشت: شرایط کیفی دریای خزر این روزها خیلی تحت تأثیر منابع آلاینده مناطق شهری و صنعتی کشورهای اطراف آنست. پژوهش های خوبی در دانشگاه برای این مساله در حال انجام می باشد تا میزان اثر منابع مختلف در مناطق مختلف خزر شناسایی شود. متأسفانه عوامل مختلفی سبب شده است گونه های ارزشمندی مثل "فوک خزری" و یا "ماهیان خاویاری" در خطر انقراض قرار گیرند. از طرفی مباحث محیط زیست دریایی هم گاه تحت تأثیر حواشی قرار می گیرد و کلیدهای اصلی آلودگی در آن گم و یا فراموش می شود.
بهلولی مهم ترین چالش های محیط زیستی خلیج فارس را مربوط به پس از جنگ اول خلیج فارس دانست که انفجار چاه های نفت و سرازیر شدن نفت به خلیج فارس پررنگ شد، اظهار داشت: آنچه در جنگ اول خلیج فارس رخ داد، حتی دریای عمان و بخش هایی از اقیانوس هند را نیز متأثر کرد. آن موقع یا قبل تر از آن حساسیت های محیط زیستی مثل امروز نبود و دست سیاست مداران و جنگ طلبان در دست درازی به محیط زیست بازتر بود؛ بدین جهت انتشار آلودگی نفتی در جنگ اول خلیج فارس یکی از بزرگ ترین آلودگی های نفتی دریایی در طول تاریخ است.
به گفته ی ایشان، تخمین زده می شود حدود ۶ میلیون بشکه نفت طی سال ۱۹۹۱ در خلیج فارس انتشار یافته است.
عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران افزود: بااینکه در نگاه اول ممکنست تصور شود که این وقایع مربوط به ۳۰ سال پیش بوده و اثرات آن کاهش یافته است، اما مطالعاتی که سالهای بعد (مثلاً سال ۲۰۰۰ توسط آلمانی ها) انجام شد، نشان داد آن وقایع مسئول بخش زیادی از مشکلات محیطی زیستی منطقه است. اظهار نظر دقیق در مورد اثرات محیط زیستی انتشار نفت نیاز به پژوهش های دقیق و به روز دارد.
وی با تاکید بر این که علاوه بر اینها، سواحل خلیج فارس و دریای عمان گاهی درگیر پدیده کشند قرمز نیز می شوند، تصریح کرد: این پدیده می تواند اثرات منفی را به همراه داشته باشد و خساراتی به صنعت آبزی پروری و یا گردشگری وارد کند و یا سلامت محیط زیست ساحلی را به خطر بیندازد. نکته دیگری که در سالهای اخیر متوجه خلیج فارس بوده، گرم تر شدن و افزایش شوری تدریجی و بلندمدت آب است. این مساله می تواند حیات گونه های زیادی را در خلیج فارس با خطر مواجه کند.
بگفته این محقق در سال های اخیر افزایش دمای آب در خلیج فارس در کنار تنش های ناشی از کارهای توسعه ای ناپایدار در پهنه مهم آبی، چه در سمت ساحل شمالی و به ویژه از جانب همسایگان جنوبی که پایبندی کمتری به مبانی حفاظت زیست محیطی داشته اند، موجب خسارات قابل توجهی به مرجان های خلیج فارس شده است.
وی افزود: سواحل ایران در دریای عمان بااینکه متأسفانه به لحاظ توسعه نسبت به سایر مناطق خلیج فارس عقب است، اما شاید همین عقب افتادگی و از سویی عدم حضور مخازن نفتی، حداقل سبب شده است در مقایسه مشکلات محیطی زیستی کمتری داشته باشد. در این خصوص توجه به مبانی زیست محیطی در توسعه آتی این سواحل بسیار با اهمیت می باشد.
بهلولی، اسیدی شدن این دو حوضه آبریز را از دیگر چالش های محیط زیستی این منطقه عنوان نمود و اضافه کرد: در اثر افزایش گازهای گلخانه ای اسیدی شدن آب ها در کل زمین درحال رخ دادن است. تحقیقاتی هست که نشان میدهد هر ۱۰ سال pH دریاها حدود ۰.۳ درصد کاسته می شود. متأسفانه این نرخ در خلیج فارس بالاتر از معمول و در حدود ۰.۷ درصد در ۱۰ سال گزارش شده است، یعنی دو برابر نرخ متوسط اسیدی شدن در مناطق دیگر دنیا. یکی از مهم ترین اثرات اسیدی شدن تأثیر و انهدام زیستگاه های مرجانی و سخت پوستان و صدف های دریایی است که پوسته ای از جنس کربنات کلسیم دارند.
منبع: بازار مقاله
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب