استاد دانشگاه زنجان؛
بنیان معنای زندگی در تفكر عطار، عشق و معرفت است
بازار مقاله: صاحب كرسی ادبیات فارسی در دانشگاه زنجان با اشاره به اهمیت تفكر شاعر و عارف نامی قرن هفتم «عطار» برای انسان معترض امروز اظهار داشت: بنیان معنای زندگی در اندیشه وی، عشق و معرفت است.
مهدی محبتی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی و دانشیار دانشگاه زنجان، در نشست آنلاین کمیسیون ملی یونسکو با موضوع عطار و معنای زندگی، اظهار داشت: درباره معنای زندگی می توانیم دو نگره را مطرح کنیم؛ یکی این که معنای زندگی امری مدرن است و در قدیم معنایی نداشته، زندگی مردم معلوم بوده است. این نگاه مدرنیته و مکتب های جدید فکری است که آیا انسان واقعا ادامه تکامل انواع است. نگره دیگر اینکه این مباحث اگر تازه مطرح می شود دغدغه مردم قدیم هم بوده است.
وی با اشاره به یکی از اشعار مولانا، بیان کرد: این دغدغه همیشه مطرح بوده که من چرا زنده ام که اگر جواب داده شود، بسیاری مسائل گشوده می شود. با آثار باستانی می توانیم دو گونه برخورد کینیم، یکی اینکه بگوییم ما این افتخارات را داریم و وقتی که بپرسند به چه کاری می آید؟ آیا عطار عتیقه فرهنگ ماست یا به درد زندگی امروز هم میخورد؟ نگاه من به ادبیات این گونه است که اگر شاعر بزرگی به درد امروز نخورد، هیچ گاه به درد نخورده است.
عطار سه رهیافت برای معنا دادن به زندگی دارد؛ یکی رهیافت فرمی است، حدود چهل هزار قصه در ادبیات داریم که حدود ۱۸ هزار روایت آن عرفانی است، و حدود ۲ هزار و ۳۰۰ قصه را عطار گردآوری کرده است. هر کس یک دفعه این قصه ها را بخواند و آنرا بفهمد، ۸ سال از زندگی اش مدلول شده است. مساله دوم محتوای این قصه هاست از ریزترین مسائل انسانی تا کلان ترین مشکلات تاریخ، این که مساله وجود را چگونه حل نماییم، مسائل جامعه را چگونه حل نماییم و با خودمان چه رابطه ای داشته باشیم.
نویسنده کتاب از معنا تا صورت با نام بردن از آثار عطار نیشابوری اظهار داشت: هر کدام از این کتاب ها قسمتی از یک طرح کلان است که باتوجه به موضوع مدنظر ما، مطالب خاصی را مطرح می کند و سومین رهیافت عطار شگردی است که در ارتباط با فرم و محتوا بهره برده است، او سرنوشت کسانی را دیده آتش زده شدند، بر دار رفتند و به هر گونه ای اجازه سخن گفتن به آنها داده نشد. عطار باید به شکلی سخن بگوید که خواص بپسندند، عوام بفهمند و خود او هم رسالتش را انجام بدهند، این از شگفت انگیزترین شگردهای ادبیات جهان است.
وی افزود: مخاطب که با عطار مواجه می شود، باید بداند با یک حلقه هفت گانه رو به روست، در وسط عطار ایستاده و این حلقه های تو در تو ما را به عطار می رساند، نمی توانیم بگوییم یک اثر را فهمیدم و باقی را متوجه نشده ام، یا یک داستان کتاب را درک کند و باقی داستان ها را متوجه نشود.
محبتی با بیان این که عطار چند شگرد را برای ایجاد معنا استفاده کرده، افزود: یکی از شگردها، ایجاد گفت و گو از زبان حیوانات، گفت و گو از بیان گیاهان، سخن گفتن از زبان دیوانگان یا اولیا و مواردی از این دست است. در چارچوب حکایات همه چیز مطرح می شود از کوچک ترین مشکلات روحی تا موضوعات بزرگ.
وی با استناد به سخنی از استاد عبدالحسین زرین کوب (۱۳۰۱ تا ۱۳۷۸) پژوهشگر زبان فارسی، اظهار داشت: از نظر زرین کوب عطار صدای بخش معترض جامعه است. همه کسانی که با هستی تقابل دارند، خودرا در کلام عطار پیدا می کنند، موضوعی که دیگر شاعران به سراغ آن نرفته اند.
نویسنده کتاب آینه های خندان با اشاره به حکایتی از مثنوی درباره حضرت موسی (ع)، افزود: عطار می گوید هر چه به هستی نگاه می کنم مشکلی وجود دارد. عطار دربرابر سوال ها سکوت نمی نماید. عطار به خود خدا رو می کند و از زبان دیوانه ای می گوید خدایا از آفریدن خسته نشدی؟ و خود از زبان خدا به این پرسش پاسخ می دهد. عطار در همین راستا معنا بوجود می آورد. همانطور که غزالی برای کوبیدن فلسفه، آنرا به خوبی دانست، عطار هم از معدود عرفان فرهنگ ایرانی است که سوال را مطرح می کند و در ادامه به آن جواب می دهد.
محبتی عرفان عطار را متفاوت دانست و اضافه کرد: عطار بر خلاف جمیع عارفان قبل از خود معتقد نیست همه جهان، انسان و وجود، سراسر خوبی و لطف است، او می گوید جهان دوسویه دارد، یکی زشت و پلید است و یکی زیبا و پاک؛ اگر هر دو بخش را نبینیم، درک درستی از جهان نداریم. ما هم جسم هستیم و هم جان و هر دو آنها این وجود زیبا و نازنین را شکل می دهد. جامعه یک روح اجتماعی دارد، یک جسم اجتماعی، جامعه ای که روح متعالی خودرا از دست می دهد و موضوعاتی چون عشق، رنج، محبت و لطف را فراموش می کند، شکست خورده است.
وی افزود: جهان هم یک جسد دارد که این تیرگی خاکی است و یک روح که حق تعالی است، ما با تمرکز بر روح یا جسم خودرا معنا می بخشیم و آرام آرام معنا تولید می شود، من از پیش معنایی ندارم و این معنا را در سلوک به دست می آورم. کتاب اسرارنامه مانیفست (مرام نامه) فکری عطار است که در آن می گوید معنا امر تمام شده ای نیست. در نگاه عطار هیچ عارف و سالکی، عارف مبتدی یا واصل منتهی نیست چون کمال امری تدریجی است و حتی پس از فنا ادامه دارد. مرغان وقتی به سیمرغ می رسند و در جایگاه فنا هستند، تازه می فهمند که از تجسد جمعی رها نشده اند. حتی به فنا هم که برسید، این آخرین مرحله کمال نیست.
کتاب تذکره الاولیا از عطار مقدمه ای دارد که عطار ۱۴ دلیل برای نوشتن کتاب را بازگو می کند، او می گوید آدم در هستی معنا را بوسیله کسانی که با آنها در ارتباط می باشد به دست می آورد و زیباترین چیزی که در دنیا هست، مطالعه روح های تلطیف یافته بشر است.
وی با اشاره به درک عمیق عطار از تنهایی، اضافه کرد: کار عطار طبابت بوده است، او درد جسمانی را خوب درک می کرده است و طیف وسیعی از دردها را می شناسد. او به جایی می رسد که می گوید درد واقعی یعنی من همه چیز دارم؛ اما نمی دانم چگونه از داشته هایم استفاده کنم، بنابراین درد هم ذومراتب است. وی در تذکره الاولیا داستان عرفا را می گوید و درد هر یک را مطرح می کند و به دنبال درمان آن است.
محبتی یکی از حکایات تذکره الاولیا را بازگو کرد و اظهار داشت: معنا دادن تنها نصیحت متعضدانه نیست، عطار همه ترفندهای تربیتی را برای یادآوری و نصیحت استفاده می نماید. طیف معنادهی در کار عطار، مناسب با ظرفیت و سلوک افراد است. استاد محمدرضا شفیعی کدکنی معتقد می باشد عظمت عطار، زیر سایه مولوی دیده نشده و توجه به او سبب شده دیگر بزرگان را نشناسیم.
این استاد ادبیات فارسی تصریح کرد: بزرگترین الگوی ما، اعمال ماست نه حرف های ما، رفتارهای بزرگان آموزش است. وادی فاصله بین دو کوه است، برای سلوک انسان ۱۶ روش داریم و عطار روشی ۷ مرحله ای را بیان می کند. منطق روش عطار، بسیار قدرتمند است، این ها مثل نردبانی هستند که هر یک پلکان دیگری است و به بالا رفتن کمک می نماید.
محبتی اظهار داشت: روانشناسان می گویند، عشق حاصل معرفت است و برخیمی گویند اگر از معرفت به عشق برسیم آن دوست داشتن است، چون وقتی عشق باشد، همه چیز را در معشوق می پذیرد. ذات عشق آگاهی بخشی است، نظر دوم می گوید ما به عشق نمی رسیم اگر به معرفت نرسیم. مکتب عطار باید باز شود عطار، برای انسان معترض امروز نمی خواهد بسادگی موضوعات را بپذیرد، بسیار مهم می باشد، بنیان معنای زندگی در تفکر عطار، عشق و معرفت است.
در ادامه این جلسه آنلاین (برخط)، ساسان بازگیر نوازنده تار، به نواختن قطعات و مجید کیادربندسری به آوازخوانی پرداخت، .
منبع: بازار مقاله
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب