نقش میراث هیرکانی بر سپهر هنر گیلانیان
جنگل های هیرکانی که بخشی از آن در گیلان است، دهم جولای ۲۰۱۹ در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو ثبت جهانی شد و اینک نقش هیرکانیان بر لباس گیلانیان و برگزاری جشنواره های هنری در این خصوص خبری است که نشانگر شتافتن هنر برای حفظ و آموزش ماندگاری این میراث طبیعی جهانی است.
جنگل های هیرکانی بعنوان دومین میراث طبیعی ایران، بر مبنای معیار ۹ گانه به شماره ۱۵۸۴ در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید تا این میراث باستانی یگانه به نام ایران و برای جهانیان تا ابد باقی بماند.
جنگل های هیرکانی یا جنگل های شمال ایران، با پیشینه تکامل ۲۵ تا ۵۰ میلیون ساله، مانند نواری سبز به درازای ۸۵۰ کیلومتر کناره های جنوبی دریای کاسپین را پوشانده اند. تغییرات بارشی و ارتفاعی زیاد، تنوع در شرایط اکولوژیکی از خاور تا باختر، تنوع بی بدیل در گونه های گیاهی و جانوری از خصوصیت های برجسته جنگل های هیرکانی است.
از این جنگلها بعنوان "فسیل زنده" یا "موزه طبیعی" و مادر جنگل های جوان اروپا و شمال آمریکا یاد می شود؛ چونکه خاستگاه و یکی از مهم ترین پناهگاه های باختر اوراسیا برای گونه های گیاهی باقیمانده از دوران سوم زمین شناسی، گونه های نادر و در معرض خطر گیاهی و جانوری و گونه های بومی محلی و منطقه ای و جهانی یگانه به شمار می روند.
اگر چه پیشینه هزاران سال همزیستی با انسان، از صدمه های فراوان به این جنگل های باستانی و یگانه حکایت می کند، اما در شیب های تند و غیرقابل دسترس و ارتفاعات بالا، بخش های وسیعی از جنگل های هیرکانی روند تکامل طبیعی خویش را می پیمایند و ما را بر آن می دارند که در محافظت از این گنجینه پرارزش باستانی بکوشیم.
جنگل های هیرکانی در تاریخ ۱۴ تیرماه سال ۱۳۹۸، در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو در کشور آذربایجان، باکو، بعنوان دومین میراث طبیعی ایران، در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. مناطق حفاظت شده سیاهرود رودبار، گشت رودخان و لیسار با مساحت ۵۸ هزار و ۵۳۴ هکتار در استان گیلان قرار دارند.
مروری بر هیرکان گیلان
سایت سیاهرود رودبار با مساحتی برابر ۲۷ هزار و ۹۴ هکتار، در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر رشت قرار دارد و اثر طبیعی-ملی غار دُرفک مهم ترین ارتفاع استان گیلان را به همراه گستره ای از اکوسیستم های جنگلی و کوهستانی در برگرفته است. بخش بزرگی از این سایت دارای شیب بیشتر از ۴۰ درصد است و دامنه تغییرات ارتفاعی آن از ۱۲۹ تا ۲۷۰۶ متر است. پیرامون این سایت در غار دربند رشی، یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های تاریخ گذاری شده انسان در ایران شناسایی شده است که نشان دهنده حضور دراز مدت انسان در جنگل های هیرکانی است.
گشت رودخان با مساحت ۲۶ هزار و ۵۵۶ هکتار در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر فومن قرار داشته و محوطه تاریخی قلعه رودخان هم در حریم این محوطه (سایت) قراردارد. این محوطه (سایت) کوهستانی همراه با رویشگاه های جنگلی، مرتعی، بیشه زار و مرتعی مشجر است که بخش بزرگی از آن دارای شیب بیشتر از ۴۵ درصد است. دامنه تغییرات ارتفاعی محوطه (سایت) از ۱۱۶ تا ۲۸۳۹ متر است.
این منطقه یکی از مرطوب ترین مناطق جنگل های هیرکانی با بارندگی بیشتر از ۱۵۰۰ میلیمتر در سال است که تمام دامنه های ارتفاعی از جلگه تا کوهستان را در بر می گیرد و یکی از مهم ترین مناطق دارای تنوع زیستی بالا در استان گیلان هم است.
لیسار شمالی ترین سایت جنگل های هیرکانی، ثبت شده در لیست میراث جهانی طبیعی یونسکو، با مساحتی بیشتر از چهار هزار و ۸۸۴ هکتار در محدوده سیاسی استان گیلان و در۱۰ کیلومتری شمال شهر تالش واقع شده و به جهت وجود حیات وحش پرارزش و چشم اندازهای یگانه و جنگل های انبوه راش و اَنجیلی و بلوط بسیار دارای اهمیت است. این سایت کوهستانی جنگلی است و تغییرات ارتفاعی منطقه میان ۶۰۰ تا ۱۸۰۰ متر بوده و دارای اقلیم مرطوب و خیلی مرطوب با میانگین بارندگی ۱۲۰۱ میلیمتر است.
رقابت شدید و رایزنی های پیچیده ای برای ثبت آثار در لیست میراث جهانی یونسکو وجود دارد؛ تا جایی که خیلی از کشورها با ظرفیت میراث جهانی از قافله عقب می مانند و برخی کشورها حاضرند هزینه سنگینی برای این ثبت بپردازند؛ چونکه ثبت جهانی یک اثر نشان دهنده پیشینه فرهنگی، تاریخی و طبیعی آن کشور بوده و علاوه بر افزایش احساسات ملی گرایانه و هویتی و اثبات ریشه دار بودن و سهم آن ملت در تاسیس تاریخ بشریت، این آثار را به مقاصد گردشگری داخلی و بین المللی تبدیل میکند که می تواند فواید مالی زیادی در سطح ملی و محلی به دنبال داشته باشد. قوانین بسیار سختگیرانه ای هم برای محافظت از این آثار وجود دارد تا جاییکه هرگونه تخریب عمدی آثار یک کشور عضو لیست میراث جهانی یونسکو، جنایت جنگی به حساب می آید.
حیات هیرکانی نیازمند یاری همه
سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان بیان نمود: ماندگاری و محافظت از هیرکانیان میلیون ساله نیازمند یاری جستن از آموزش در چارچوب هنر و فرهنگ است.
ولی جهانی که پیشتر تاکید کرده بود هرگونه دخل و تصرف و ساخت و ساز در سایت های جهانی هیرکانی ممنوع می باشد، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ابراز امیدواری کرد تا با همکاری و همدلی مردم و مسؤلان، زمینه محافظت از این جنگل های باستانی و بهره مندی مردم از مواهب و مزایای ثبت جهانی فراهم گردد.
وی عنوان کرد: به مناسبت هفته منابع طبیعی و روز درختکاری، دفتر پایگاه میراث جهانی جنگل های هیرکانی وابسته به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان در نظر دارد تا نمایشگاه عکس میراث جهانی جنگل های هیرکانی را برگزار نماید.
وی افزود: این نمایشگاه با محوریت پوشش گیاهی و جانوری شاخص جنگل های هیرکانی، انسان و طبیعت، نقش جوامع محلی و دانش بومی در محافظت از آثار طبیعی، معماری بومی، سبک زندگی و اقتصاد معیشتی روستانشینان حاشیه جنگل های هیرکانی، تهدیدات و عوامل تخریب، مدیریت زباله و پسماند، گردشگری و صنایع دستی و فرهنگ و آداب و رسوم با همکارای دوستداران و عکاسان طبیعت در مجتمع فرهنگی-هنری خاتم الانبیاء(ص) رشت طراحی شده است.
سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان همینطور از رونمایی از آثار فیروزه صدیق صفت هنرمند خلاق گیلانی در زمینه مد پایدار و ایجاد شبکه توانمند افزایی بافندگان و دوزندگان بومی- محلی فعالیت می نمایند، در این نمایشگاه اطلاع داد.
جهانی بیان نمود: آثار این هنرمند و گروه خلاقش در زمینه استفاده از گونه های شاخص جنگل های هیرکانی، در طراحی لباس و سایر تزئینات خانگی است. در کنار این نمایشگاه، صنایع دستی عروسک های آئینی و محصولات فرعی جنگل هم نمایش داده شده و آموزش هایی در ارتباط با طبیعت گردی و مدیریت زباله و پسماند هم عرضه خواهد شد.
سرپرست میراث فرهنگی گیلان اظهار داشت: همینطور به منظور ترویج فرهنگ درختکاری و محافظت از طبیعت، دفتر پایگاه میراث جهانی جنگل های هیرکانی وابسته به اداره کل میراث استان، در نظر دارد تا همراه با نهادها، سازمانها، گروه های مردمی، سازمانهای مردم نهاد و حامیان و دوستداران طبیعت در امر کاشت و غرس سه هزار اصله نهال در جنگل های هیرکانی مشارکت نماید.
وی افزود: کاشت نهال در روز یکشنبه ۱۵ اسفند در شهرستان تالش و در حریم سایت میراث جهانی لیسار، روز دوشنبه۱۶ اسفند در شهرستان رودبار و در حریم سایت میراث جهانی سیاهرود رودبار و روز چهارشنبه ۱۸ اسفند در شهرستان فومن، سایت میراث جهانی گشت رودخان برگزار می گردد.
هیرکانیان صرفاً یک اثر طبیعی نیست
مدیر پایگاه میراث جهانی جنگل های هیرکانی در استان گیلان هم در این حوزه بیان نمود: میراث طبیعی هیرکانیان که شامل ۱۲ سایت در پنج استان کشور با ۱۲۹ هکتار دارای سه سایت در گیلان است و تصمیم بر اینست آموزش حفاظت برای ماندگاری مردمی شود.
فریبا بابایی عنوان کرد: هیرکانیان صرفاً یک اثر طبیعی نیست هزاران سال تاریخ تکاملی انسان ترکیب فرهنگ و طبیعت است و می خواهیم بر جنبه های فرهنگی و برند سازی محصولات همچون گیاهان دارویی و فرهنگ غذایی برآمده از هیرکانیان میلیون ساله تاکید نماییم.
وی عنوان کرد: برای جشنواره عکاسی در زمینه هیرکانیان ۳۰۰ عکس از عکاسان گیلانی به دبیرخانه جشنواره رسیده و مدیریت پایدار ماندگاری هیرکانیان نیازمند حفاظت فرابخشی انجمن ها، دستگاه ها و مردم محلی است.
بابایی اظهار داشت: گونه هایی در جنگل های هیرکانی وجود دارد که شاید به چشم مردم عادی تنها یک درخت یا گیاه جلوه کند در صورتی که اینها گونه های فسیل هستند و در هیچ جای جهان وجود ندارند و تنها جایی که باقی مانده اند اینجا هستند ؛ وظیفه ما اینست که اینها را نشان دهیم و گسترش فرهنگ زیست محیطی داشته باشیم بنابراین بدلیل خوشایند بودن زبان هنر برای محافظت از این میراث منحصر به فرد طبیعی از طراحان، عکاسان، نقاشان و دیگر شاخه های هنری کمک گرفته ایم.
از میان سایتهای ثبت شده در لیست میراث جهانی، سایت های طبیعی به علت صدمه پذیری زیاد از بالاترین سطح حفاظتی برخوردار می باشند. هرگونه دخل و تصرف و تخلف از ضوابط حفاظتی در این سایتها که منجر به از بین رفتن یکپارچگی سایت های ثبت شده و تهدید ارزشهای برجسته جهانی آن شود، خطر خارج کردن این سایتها از لیست میراث جهانی را به دنبال خواهد داشت.
در اجرای قانون الحاق ایران به کنوانسیون پشتیبانی از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (۱۹۷۲) مصوب۱۳۵۳مجلس شورای اسلامی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، نقشه و ضوابط حفاظتی در ارتباط با اثر طبیعی"جنگل های هیرکانی" را در تاریخ سوم تیر ماه ۱۴۰۰ شماره ۸۳۶۷/۱۴۰۰۲۱۰۰ به استانداری گیلان ابلاغ نموده است. با عنایت به این قوانین محدوده عرصه و حریم اثر مذکور تحت نظارت این وزارت بوده و هرگونه دخل و تصرف و تخلف از ضوابط حفاظتی جرم محسوب شده و مرتکبان مشمول مجازات های قانونی خواهند بود.
بر اساس این ضوابط حفاظتی، هرگونه دخل و تصرف، ساخت و ساز، تخریب، خاکبرداری، خاکریزی، ورود ماشین آلات سنگین، قطع درختان، بوته کنی، تجاوز به عرصه و حریم و در کل هر گونه تخریب منجر به از بین رفتن یکپارچگی اثر و تهدید ارزشهای برجسته جهانی آن ممنوع است؛ و انجام هر گونه فعالیتی همچون گردشگری در این حوزه ها تنها با اجازه و نظارت دفتر پایگاه هیرکانی ممکن خواهد بود.
منبع: بازار مقاله
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب