گفتی ثنای شاه ولایت نكرده ام
به گزارش بازار مقاله یک شاعر و منتقد ادبی از ضرورت کسب معرفت علوی در کنار محبت علی سخن گفت، نهج البلاغه را مرامنامه اعتقادی شاعران دانست و اظهار داشت: حضرت علی(ع) در چشم و دل نیما یوشیج بهترین الگوی زندگی بود و شعری با این باخبر سرود «گفتی ثنای شاه ولایت نکرده ام، بیرون ز هر ستایش و حد ثنا علی است».
رضا اسماعیلی به مناسبت عید غدیر در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا به موضوع غدیر در شعر فارسی پرداخت و اظهار داشت: سنت غدیریه سرایی به صدر اسلام برمی گردد و میتوان گفت غدیر، سرچشمه غدیریه سرایی است.
در واقع با ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان، شعر مذهبی نیز پا به عرصه وجود نهاد و شاعران نامداری؛ چون حسان بن ثابت، کمیت اسدی، فرزدق، دعبل خزاعی، سید اسماعیل حمیری، ابوالاسود دوئلی، کعب بن زهیر، عمربن سالم و عبدالله بن غالب اسدی با تشویق و ترغیب پیامبر (ص) و خاندان رسالت دست به خلق و آفرینش آثار ادبی زدند.
وی اضافه کرد: در ادب عرب، حسان بن ثابت نخستین شاعری است که بعد از شنیدن خطبه پیامبر اکرم(ص) به سرودن قصیده ای باشکوه در باره واقعه تاریخ ساز غدیر پرداخت. این شعر در کتاب سلیم بن قیس هلالی که با عنوان اسرار آل محمد (ص) به فارسی نیز ترجمه شده برای نخستین بار به ثبت رسیده و علامه عبدالحسین امینی نیز غدیریه باصلابت حسان را در کتاب شریف الغدیر آورده است.
دوره شکوفایی شعر ولایی
این منتقد ادبی اظهار داشت: پیشینه شعر علوی و غدیریه سرایی در ادبیات فارسی به زمان رودکی یعنی سده سوم و چهارم قمری برمی گردد. شاعران مسلمان فارسی زبان از زمان تولد شعر فارسی تا امروز، زبان به مدح مولای متقیان حضرت علی (ع) گشوده و اشعار فاخر و مانایی را خلق کرده اند. معروفی بلخی شاعر دوره سامانی، ضمن اشاره به مصرع کاندر جهان به کس مگرو جز به فاطمی از رودکی، او را از مُحبان خاندان معرفی می کند و می گوید از رودکی شنیدم - استاد شاعران - «کاندر جهان به کس مگرو جز به فاطمی»
وی به نقل از استاد محمدعلی مجاهدی از پژوهشگران بنام شعر آیینی که شعر علوی را دارای پیشینه ای کهن می داند، اظهار داشت: در تاریخ مدون و مکتوب شعر فارسی نخستین کسی که شعر علوی را در حافظه تاریخی شعر فارسی به ثبت و ضبط رساند، مجدالدین کسایی مروزی بود که در نیمه اول سده چهارم یعنی سال ۳۴۲ به دنیا آمد و اواخر ۳۹۲ بدرود حیات گفت. دوره زندگی کسایی دوره شکوفایی شعر ولایی بوده است. در این دوران به علت حاکمیت احمد بن بویه دیلمی بر بخشی از عراق و جنوب ایران، فرهنگ اصیل ولایی و شیعی در گستره حاکمیت این حاکم ایرانی نژاد اصیل ولایی، نشو و نمو پیدا می کند و کسایی نخستین چهره ای است که در این گستره تنفس می کند و بدون اینکه مورد شکنجه و آزار گزمه های آل امیه و آل عباس قرار گیرد، اظهار اخلاص و ادب می کند، از غدیر یاد می کند و از وصایت امیرالمؤمنین(ع) سخن می گوید.
اسماعیلی اظهار داشت: این شعر گواه صادقی بر این ادعاست مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر، بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار، آن کیست بدین حال و که بوده است و که باشد، جز شیر خداوند جهان، حیدر کرار؟
وی افزود: اشاره کسایی در غدیریه یاد شده به آیات مودّت قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَیٰ، آیه ۲۳ سوره شوری و آیه اصحاب الیمین همینطور آیه مباهله «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ آیه ۶۱ سوره آل عمران است که در آنها بر کرامات و فضایل مولی الموحدین علی(ع) تاکید گردیده است.
اولین سراینده غدیریه در شعر فارسی
این شاعر افزود: در دیوان دقیقی طوسی از شاعران قرن چهارم نیز که به اهتمام محمدجواد شریعت توسط انتشارات اساطیر انتشار یافته است، به بیت زیر بر می خوریم که در ستایش مولا علی و منزلت غدیر سروده شده است «کیوس وار بگیرد همی به چشم آلوس، بسان فرّخ شهبا امیر روز غدیر» هر چند استاد محمدرضا حکیمی در مقاله ای منوچهری دامغانی از شاعران قرن پنجم را سراینده نخستین غدیریه پارسی دانسته، با استناد به بیت فوق، باید از دقیقی طوسی بعنوان سراینده نخستین غدیریه پارسی نام برد.
وی ادامه داد: علاوه بر شاعران یاد شده، نام حکیم ابوالقاسم فردوسی را نیز باید در شمار نخستین شاعران علوی به ثبت رساند. فردوسی در ابیاتی از شاهنامه که بی هیچ تردیدی در شمار شاهکارهای ادب حماسی ایران و جهان است چنین زبان به مدح و منقبت پیامبر(ص ) و حضرت علی (ع ) گشوده است «چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی/ خداوند امر و خداوند نهی که من شهر علمم، علی ام در است/
درست این سخن گفت پیغمبر است گواهی دهم کاین سخن را ز اوست/ توگویی دو گوشم به آواز اوست اگر چشم داری به دیگر سرای/ به نزد نبی و وصی گیر جای»
اسماعیلی اظهار داشت: مثنوی معنوی مولانا نیز که آنرا قرآن منظوم می خوانند، سرشار از مضامین قرآنی و آیات و احادیث درباره مولی الموحدین، امام علی (ع) است. مولانا در دفتر ششم مثنوی به روایت شاعرانه داستان غدیر می نشیند و در تفسیر حدیث من کنت مولاه فعلیّ مولاه می گوید «زین سبب پیغمبر با اجتهاد/ نام خود و آن علی مولا نهاد گفت هر کس را منم مولا و دوست/ ابن عمّ من علی مولای اوست کیست مولا آن که آزادت کند/ بند رقیّت ز پایت برکند»
جایگاه شعر علوی در ادبیات معاصر
این پژوهشگر ادبی اظهار داشت: شاعران معاصر، بخصوص نسل شاعران پس از انقلاب با خلق آثار ادبی فاخر و مانا، نقش مؤثری در غنا بخشی به شعر علوی داشته اند و امروز نیز این میراث نادر و بی بدیل را با آفرینش ها و زایش های جدید، چون جان عزیز گرامی می دارند.
امروز با گذشت بیشتر از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، این مولود خجسته که دوران کودکی و نوجوانی خودرا با سربلندی پشت سر گذاشته و با نام «شعر و ادب آیینی» در فضای ادبیات معاصر ایران قامت برافراشته است، بعنوان یک گونه ادبی مستقل و ارجمند، به رسمیت شناخته شده و به همت شاعران مومن و دین باور، همچنان در راه باروری و بالندگی به راه خود ادامه می دهد.
گفتی ثنای شاه ولایت نکرده ام
وی ادامه داد: از معاصران نیما یوشیج، شهریار، محمدعلی مجاهدی و علی موسوی گرمارودی در حوزه شعر علوی و غدیریه سرایی آثار قابل تاملی دارند. نیما به رغم تصور غلطی که از وی در اذهان بعنوان یک شاعر غیرمذهبی نقش بسته است، به بزرگان دین بخصوص امام علی(ع) سخت عشق می ورزید.
مولای متقیان حضرت علی(ع) در چشم و دل نیما بهترین و کامل ترین الگوی زندگی بود. بعنوان نمونه نیما این شعر را در مدح و منقبت آن امام همام سروده است «گفتی ثنای شاه ولایت نکرده ام، بیرون ز هر ستایش و حد ثنا علی ست، چونش ثنا کنم که ثنا کرده ی خداست، هرچند چون غُلات نگویم «خدا» علی ست»
صدرنشین شاعران علوی
اسماعیلی اظهار داشت: محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار با علوی سروده های ناب و شکوهمند خود به خصوص غزل معروف «علی ای همای رحمت» صدرنشین شاعران علوی در روزگار ماست. در میان سروده هایی که شهریار به دو زبان پارسی و آذری برای امام علی(ع) سروده است، غزل همای رحمت او خاطره انگیزترین غزلی ست که در ذهن و زبان عوام و خواص خوش نشسته است. این غزل شگفت چنان که شهریار در خاطرات خود نیز گفته است، محصول کشف و شهودی عارفانه است.
وی ادامه داد: سید علی موسوی گرمارودی نیز با سپیدسروده در سایه سار نخل ولایت که به ساحت ملکوتی مولا علی تقدیم شده، نام خودرا در ذهن و زبان مردم این روزگار جاودان کرده است. هر چند وی شهرت خودرا بیش تر وامدار شعر عاشورایی خط خون است، این سپیدسروده نیز در فخامت و استواری چیزی از خط خون کم ندارد. امتیاز این سپیدسروده آن است که با ستایش ذات اقدس پروردگار شروع می شود - دقیقه ای که متأسفانه در شعر دینی و آیینی شاعران جوان روزگار ما از آن غفلت شده است- و در ادامه با لهجه ای حماسی به بیان فضایل و کرامات مولی الموحدین می پردازد «خجسته باد نام خداوند، نیکوترین آفریدگاران، که تو را آفرید... قبل از تو، هیچ اقیانوس را نمی شناختم، که عمود بر زمین بایستد... قبل از تو، هیچ فرمانروا را ندیده بودم، که پای افزاری وصله دار به پا کند، و مَشکی کهنه بر دوش کشد و بردگان را برادر باشد...»
ضرورت کسب معرفت علوی در کنار محبت علی
این پژوهشگر ادبی اظهار داشت: بی هیچ اغراقی، شعر پارسی در رونمایی و پرده پرداری از سیمای معنوی و انسانی مولی الموحدین علی(ع) نقش بزرگی داشته است. چونکه مردم ما با شعر بیشتر از دیگر هنرها مانوس اند و قدرت تاثیرگذاری این رسانه بیش از اندازه تصور است.
وی ادامه داد: اگر نگاه مان را به شعر عوض نماییم و به رسالت شعر و شاعر ایمان بیاوریم، باور این اصل که شعر هم می تواند موجب «تغییر نگرش»، «تغییر رفتار»، جریان سازی و فرهنگ سازی شود، کار سختی نیست. ضرب المثل های فارسی گواه صادقی بر درستی این ادعاست. نقش ضرب المثل ها در اندیشه ورزی، فرهنگ سازی، اصلاح فرهنگ عمومی و تقویت هویت ملی غیر قابل انکار است. البته نه همه آنها، بلکه ضرب المثل هایی که ریشه در اصالت های فرهنگی و دینی دارند و جان مایه آنها دانایی و بینایی است.
البته در شعر دینی و آیینی روزگار ما، سیمای راستین امام علی (ع) به خوبی تبیین نشده است. این نقیصه به غفلت از معرفت دینی بر می گردد. اگر ادعای دوستی علی(ع) را داریم و می خواهیم در شمار محبان واقعی آن حضرت باشیم، باید در شعر علوی در کنار محبت، به معرفت علوی هم بپردازیم. اینکه علی که بود، چه کرد و چه می خواست؟ برای تحقق این مهم، سیمای راستین علی را، نه در آیینه غبار گرفته «غرض ورزی معاندان» و نه در باورهای خرافی غالی گران، بلکه در آیینه بی غبار قرآن و نهج البلاغه باید به تماشا بنشینیم. بنابر این تهی دست بودن شعر علوی، به خاطر دوری و مهجوری از نهج البلاغه است.
شعر علوی روزگار ما به ملکوت نهج البلاغه عروج نکرده
وی اضافه کرد: یکی از بزرگ ترین کاستی های شعر علوی، توجه نکردن به نهج البلاغه است که از آن میتوان بعنوان برادر قرآن نام برد. کتابی که به راستی و درستی، دایرة المعارفی غنی از فرهنگ اسلامی و گنجینه ای ماندگار از پند و حکمت است. بی تردید، خطبه ها، نامه ها و سخنان امام علی، مستندترین منبع برای به تصویر کشیدن سیمای راستین آن امام همام است. ولی متاسفانه شعر علوی روزگار ما هنوز به ملکوت نهج البلاغه عروج نکرده و به درک عظمت این کتاب معنوی نرسیده است.
این منتقد ادبی افزود: از هزاران هزار شعری که پیشانی نوشت شعر علوی دارند، کمتر میتوان نشانی قابل تامل و عمیق از نهج البلاغه گرفت در حالیکه تبیین سیره عملی امام علی (ع)، بدون جرعه نوشی از زمزم نهج البلاغه، ناممکن است.
شعر علوی چقدر از علی فاصله دارد؟
اسماعیلی اظهار داشت: باید ازاین پس با اهتمامی جدی به بازبینی کارنامه شعرعلوی بپردازیم، تا به پاسخ این سوال که «شعر علوی چقدر از حضرت علی فاصله دارد؟» برسیم و برای شبیه شدن به علی تلاش نماییم. برای اینکه عاشق واقعی کسی است که در پندار و گفتار و کردار به معشوق و محبوب خویش شبیه باشد. برای تحقق این مهم، شعر علوی باید با بازگشت به نهج البلاغه و بهره گیری از گوهرهای بی بدیل این اقیانوس کرانه ناپدید، از منزل مدح و منقبت، به منزل شناخت و معرفت صعود کند. یعنی از بت گری به خدامحوری و از صورتگری به سیرتگری.
وی افزود: اگر شاعر علوی می خواهد پای خودرا جای پای شاعران بزرگی چون دعبل و کمیت و فرزدق بگذارد؛ از این پس به جای بازی در نقش «عاشق دلباخته»، باید نقش «عاشقِ عاقل معرفت ساخته» را بازی کند. عاشقی که «عشق»، چشم عقلش را کور نکرده، بلکه به نور معرفت بینا کرده است.
این شاعر انقلاب اضافه کرد: برای تحقق این مهم، ضرورت دارد شعر علوی به اصل خود که «قرآن» و «نهج البلاغه» است بازگردد و به صورت هنرمندانه به تبیین و تحلیل این مهم بپردازد که دوستدار واقعی علی، چه کسی است؟ برپایه خطبه های نهج البلاغه، محب واقعی علی کسی است که همچون«عمار» و «سلمان»، آن حضرت را اسوه و الگوی زندگی خویش قرار دهد و سبک زندگی علوی و سیره عملی آن حضرت را که بر پایه توحید، یکتاپرستی و بندگی استوار است برای خود برگزیند.
وی اضافه کرد: مقام معظم رهبری نیز بعنوان عالمی دین آگاه و روشن اندیش همواره اصحاب فکر و فرهنگ را به هم نشینی و هم نفسی با نهج البلاغه و توشه برگرفتن از کلام مولا برای خلق و آفرینش ادبی فراخوانده و فرمودند «سخن امیرالمؤمنین، نهج البلاغه است. فصیح ترین کلام آدمی در بین عرب. نهج البلاغه، اوج هنر و اوج زیبایی است. زیبایی لفظ و زیبایی معناست. انسان مبهوت می ماند! هیچ شاعر بزرگ عرب، هیچ نویسنده هنرمند عرب، نتوانسته بگوید که من از رفتن به نهج البلاغه بی نیازم.» (بیانات در نمازجمعه تهران، ۱۳۷۸/۱۰/۱۰)
نهج البلاغه، مرامنامه اعتقادی شاعران
اسماعیلی افزود: جان کلام آن که نهج البلاغه باید مرامنامه اعتقادی شاعران روزگار ما باشد. شاعران آیینی باید از این دو منبع معنوی و بی بدیل که آیینه تمام نمای اسلام ناب محمدی (ص) اند، در تبیین و ترویج آموزه های اصیل دینی بهره های فراوان ببرند. البته منظور از بهره برداری، به نظم کشیدن و ترجمه تحت اللفظی آیات قرآن و خطبه ها و نامه های نهج البلاغه نیست بلکه بیشتر، راه بردن به جان و جهان و سیرت و باطن این دو منظومه الهی است. آن چنان که به در راه ماندگان وادی حیرت و گمراهی، صراط مستقیم توحید و رستگاری را بنمایاند و برای شب زدگان، چلچراغ هدایت و عنایت باشد.
منبع: بازار مقاله
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب